Định hướng nghiên cứu phần 6 - Tiến hóa
1. Nhiệm vụ
a. Hình thành kiến thức
- Cung cấp cho HS các sự kiện để chứng minh có sự tiến hóa diễn ra ngay trên Trái Đất (bằng chứng tiến hóa).
- Giải thích nguyên nhân, cơ chế, phương thức và chiều hướng tiến hóa theo quan điểm hiện đại.
b. Phát triển kỹ năng
- Quan sát, phân tích, tổng hợp, khái quát hóa...
c. Giáo dục thái độ
- Hình thành quan điểm duy vật và tư duy biện chứng:
+ Mọi hiện tượng sinh học đều có tính vật chất của nó và giới hữu cơ ngày nay tuy đa dạng nhưng đều có nguồn gốc chung.
+ Sự sống là một dạng vận động cao của vật chất, sự phát sinh và phát triển của sự sống tuân theo những quy luật khách quan.
2. Cấu trúc và nội dung
2.1. Cấu trúc
a. Hình thành kiến thức
- Cung cấp cho HS các sự kiện để chứng minh có sự tiến hóa diễn ra ngay trên Trái Đất (bằng chứng tiến hóa).
- Giải thích nguyên nhân, cơ chế, phương thức và chiều hướng tiến hóa theo quan điểm hiện đại.
b. Phát triển kỹ năng
- Quan sát, phân tích, tổng hợp, khái quát hóa...
c. Giáo dục thái độ
- Hình thành quan điểm duy vật và tư duy biện chứng:
+ Mọi hiện tượng sinh học đều có tính vật chất của nó và giới hữu cơ ngày nay tuy đa dạng nhưng đều có nguồn gốc chung.
+ Sự sống là một dạng vận động cao của vật chất, sự phát sinh và phát triển của sự sống tuân theo những quy luật khách quan.
2. Cấu trúc và nội dung
2.1. Cấu trúc
2.2. Nội dung
- Chương 1: Bằng chứng tiến hóa
Cung cấp những bằng chứng chứng tỏ tiến hóa là một quá trình tồn tại thực trên Trái đất.
+ Giải phẫu học so sánh.
+ Phôi sinh học
+ Địa lí – sinh vật học.
+ Sinh học tế bào.
+ Sinh học phân tử
- Chương 2: Nguyên nhân và cơ chế tiến hóa
Bao gồm các kiến thức cơ bản về tiến hóa nhỏ và tiến hóa lớn.
* Tiến hóa nhỏ: Nguyên nhân, cơ chế tiến hóa, sự hình thành đặc điểm thích nghi, sự hình thành loài mới (theo quan điểm của Lamac, Đacuyn và HTTH hiện đại)
* Tiến hóa lớn: Sự hình thành các nhóm phân loại trên loài, chiều hướng và nhịp điệu tiến hóa.
- Chương 3: Sự phát sinh và phát triển của sự sống trên Trái đất.
Cung cấp một bức tranh chung về sự phát sinh và phát triển của sự sống trên Trái đất, đặc biệt là sự phát sinh và phát triển của loài người.
+ Phát sinh sự sống.
+ Sự phát triển của sự sống.
+ Sự phát sinh loài người.
3. Thành phần kiến thức
- Kiến thức khái niệm: loài, cơ quan tương đồng, cơ quan tương tự, cơ quan thoái hóa...
- Kiến thức quá trình: quá trình hình thành loài, hình thành đặc điểm thích nghi, phân li tính trạng, chọn lọc tự nhiên...
- Kiến thức qui luật: xu thể phát triển tất yếu của giới hữu cơ (chiều hướng tiến hóa).
- Kiến thức ứng dụng: Giải thích các hiện tượng thực tế.
- Kiến thức PP nghiên cứu KH: Phương pháp nghiên cứu gián tiếp thông qua các bằng chứng, phương pháp thực nghiệm khoa học.
4. Các vấn đề cơ bản của lí luận tiến hóa
4.1. Bằng chứng tiến hóa
Tổng hợp những dẫn liệu của các môn sinh học như cổ sinh học, phôi sinh học, phân loại học, hình thái học... trực tiếp hoặc gián tiếp chứng minh có sự tồn tại thực của tiến hóa.
4.2. Nguyên nhân tiến hóa
- Nhân tố tiến hóa: Những yếu tố chi phối sự phát triển của giới hữu cơ là nhân tố chính tác dụng tới các nhân tố khác.
- Động lực tiến hóa: Nhân tố tiến hóa cơ bản thúc đẩy sự tiến hóa.
- Điều kiện tiến hóa: Hoàn cảnh thuận lợi hay bất lợi phát huy tác dụng của các nhân tố tiến hóa.
4.3. Phương thức tiến hóa
Là hình thức hay cơ chế của quá trình hình thành loài và các bậc phân loại trên loài. Loài mới có thể xuất hiện từ từ qua nhiều dạng trung gian do tích lũy những biến dị nhỏ hoặc xuất hiện đột ngột, gián đoạn do những biến đổi lớn.
4.4. Chiều hướng tiến hóa
- Những xu hướng chính trong sự phát triển của giới hữu cơ nói chung.
- Những con đường cụ thể trong quá trình tiến hóa của từng nhóm loài.
- Những qui luật phản ánh sự phát triển tất yếu của quá trình tiến hóa.
5. So sánh nội dung phần Tiến hóa ở SGK cơ bản và SGK nâng cao
6. Định hướng phương pháp giảng dạy
- Chương 1: Bằng chứng tiến hóa
Cung cấp những bằng chứng chứng tỏ tiến hóa là một quá trình tồn tại thực trên Trái đất.
+ Giải phẫu học so sánh.
+ Phôi sinh học
+ Địa lí – sinh vật học.
+ Sinh học tế bào.
+ Sinh học phân tử
- Chương 2: Nguyên nhân và cơ chế tiến hóa
Bao gồm các kiến thức cơ bản về tiến hóa nhỏ và tiến hóa lớn.
* Tiến hóa nhỏ: Nguyên nhân, cơ chế tiến hóa, sự hình thành đặc điểm thích nghi, sự hình thành loài mới (theo quan điểm của Lamac, Đacuyn và HTTH hiện đại)
* Tiến hóa lớn: Sự hình thành các nhóm phân loại trên loài, chiều hướng và nhịp điệu tiến hóa.
- Chương 3: Sự phát sinh và phát triển của sự sống trên Trái đất.
Cung cấp một bức tranh chung về sự phát sinh và phát triển của sự sống trên Trái đất, đặc biệt là sự phát sinh và phát triển của loài người.
+ Phát sinh sự sống.
+ Sự phát triển của sự sống.
+ Sự phát sinh loài người.
3. Thành phần kiến thức
- Kiến thức khái niệm: loài, cơ quan tương đồng, cơ quan tương tự, cơ quan thoái hóa...
- Kiến thức quá trình: quá trình hình thành loài, hình thành đặc điểm thích nghi, phân li tính trạng, chọn lọc tự nhiên...
- Kiến thức qui luật: xu thể phát triển tất yếu của giới hữu cơ (chiều hướng tiến hóa).
- Kiến thức ứng dụng: Giải thích các hiện tượng thực tế.
- Kiến thức PP nghiên cứu KH: Phương pháp nghiên cứu gián tiếp thông qua các bằng chứng, phương pháp thực nghiệm khoa học.
4. Các vấn đề cơ bản của lí luận tiến hóa
4.1. Bằng chứng tiến hóa
Tổng hợp những dẫn liệu của các môn sinh học như cổ sinh học, phôi sinh học, phân loại học, hình thái học... trực tiếp hoặc gián tiếp chứng minh có sự tồn tại thực của tiến hóa.
4.2. Nguyên nhân tiến hóa
- Nhân tố tiến hóa: Những yếu tố chi phối sự phát triển của giới hữu cơ là nhân tố chính tác dụng tới các nhân tố khác.
- Động lực tiến hóa: Nhân tố tiến hóa cơ bản thúc đẩy sự tiến hóa.
- Điều kiện tiến hóa: Hoàn cảnh thuận lợi hay bất lợi phát huy tác dụng của các nhân tố tiến hóa.
4.3. Phương thức tiến hóa
Là hình thức hay cơ chế của quá trình hình thành loài và các bậc phân loại trên loài. Loài mới có thể xuất hiện từ từ qua nhiều dạng trung gian do tích lũy những biến dị nhỏ hoặc xuất hiện đột ngột, gián đoạn do những biến đổi lớn.
4.4. Chiều hướng tiến hóa
- Những xu hướng chính trong sự phát triển của giới hữu cơ nói chung.
- Những con đường cụ thể trong quá trình tiến hóa của từng nhóm loài.
- Những qui luật phản ánh sự phát triển tất yếu của quá trình tiến hóa.
5. So sánh nội dung phần Tiến hóa ở SGK cơ bản và SGK nâng cao
6. Định hướng phương pháp giảng dạy