Hướng dẫn giảng dạy khái niệm Đột biến cấu trúc nhiễm sắc thể
Bước 1: Xác định nhiệm vụ nhận thức.
Trong chương trình Sinh học 12, bài Đột biến cấu trúc NST được xếp ngay sau bài NST. Vì vậy, GV có thể sử dụng những kiến thức về cấu tạo và chức năng NST để làm cầu nối giới thiệu cho HS về khái niệm đột biến cấu trúc NST.
GV: Nhiễm sắc thể có cấu trúc tương đối bền vững nhờ sự liên kết giữa ADN và protein histon. Tuy nhiên, dưới tác động của nhiều loại tác nhân khác nhau, cấu trúc NST vẫn có thể bị biến đổi và gây ra những hậu quả khác nhau đối với kiểu hình. Điển hình như các trường hợp sau:
Trong chương trình Sinh học 12, bài Đột biến cấu trúc NST được xếp ngay sau bài NST. Vì vậy, GV có thể sử dụng những kiến thức về cấu tạo và chức năng NST để làm cầu nối giới thiệu cho HS về khái niệm đột biến cấu trúc NST.
GV: Nhiễm sắc thể có cấu trúc tương đối bền vững nhờ sự liên kết giữa ADN và protein histon. Tuy nhiên, dưới tác động của nhiều loại tác nhân khác nhau, cấu trúc NST vẫn có thể bị biến đổi và gây ra những hậu quả khác nhau đối với kiểu hình. Điển hình như các trường hợp sau:
Những trường hợp biến đổi như vậy được
gọi là đột biến cấu trúc NST. Vậy đột biến cấu trúc NST là gì? Chúng ta sẽ cùng
nhau tìm hiểu.
Bước 2: Quan sát phương tiện trực quan và phân tích dấu hiệu bản chất, định nghĩa khái niệm.
Ở lớp 9, HS đã được học về khái niệm về đột biến cấu trúc NST và các dạng đột biến cấu trúc NST cơ bản. Tuy nhiên, có thể nhiều HS không thể nhớ hoàn toàn về các kiến thức này, hoặc chưa nắm vững dấu hiệu bản chất của khái niệm. Do đó, GV có thể sử dụng bài tập sau đây để gợi nhớ lại các kiến thức đã học cho HS cũng như giúp HS hiểu sâu về bản chất của khái niệm.
Bài tập:
Nghiên cứu SGK và sơ đồ về các dạng đột biến cấu trúc NST sau đây:
Hãy cho biết:
1. Những dạng nào trong sơ đồ trên được gọi là đột biến cấu trúc NST? Phát biểu khái niệm đột biến cấu trúc NST.
2. Có thể phân chia các dạng đột biến cấu trúc NST trong sơ đồ trên thành mấy loại? Xác định tên gọi của từng dạng đột biến cấu trúc NST trong sơ đồ.
Bước 2: Quan sát phương tiện trực quan và phân tích dấu hiệu bản chất, định nghĩa khái niệm.
Ở lớp 9, HS đã được học về khái niệm về đột biến cấu trúc NST và các dạng đột biến cấu trúc NST cơ bản. Tuy nhiên, có thể nhiều HS không thể nhớ hoàn toàn về các kiến thức này, hoặc chưa nắm vững dấu hiệu bản chất của khái niệm. Do đó, GV có thể sử dụng bài tập sau đây để gợi nhớ lại các kiến thức đã học cho HS cũng như giúp HS hiểu sâu về bản chất của khái niệm.
Bài tập:
Nghiên cứu SGK và sơ đồ về các dạng đột biến cấu trúc NST sau đây:
Hãy cho biết:
1. Những dạng nào trong sơ đồ trên được gọi là đột biến cấu trúc NST? Phát biểu khái niệm đột biến cấu trúc NST.
2. Có thể phân chia các dạng đột biến cấu trúc NST trong sơ đồ trên thành mấy loại? Xác định tên gọi của từng dạng đột biến cấu trúc NST trong sơ đồ.
Vì HS đã được học các kiến thức về khái niệm về đột biến cấu trúc NST và các dạng đột biến cấu trúc NST cơ bản ở lớp 9. Do đó, GV không nên hình thành lại các kiến thức này từ đầu mà nên đưa ra một bài tập giúp đánh giá mức độ nắm vững bản chất khái niệm ở HS, từ đó, giúp HS nhớ lại kiến thức và điều chỉnh những cách hiểu chưa đúng của HS.
Dấu hiệu bản chất của khái niệm đột biến cấu trúc NST chính là sự sắp xếp lại các gen trên NST, làm thay đổi hình dạng và cấu trúc của NST, do đó, nếu HS nắm vững dấu hiệu bản chất của khái niệm, HS sẽ nhận ra dạng số 8 không phải là đột biến cấu trúc NST mà chỉ là hiện tượng hoán vị gen - một hiện tượng hoàn toàn bình thường trong quá trình giảm phân tạo giao tử.
Bài tập trên cũng đưa ra đầy đủ tất cả các dạng đột biến cấu trúc NST cơ bản, do đó, HS có thể tự định nghĩa và phân loại các dạng đột biến cấu trúc NST nhờ kiến thức đã học và nghiên cứu SGK.
Bước 3: Luyện tập và vận dụng khái niệm.
1. Từ những biến đổi trong cấu trúc NST của từng dạng đột biến, hãy dự đoán hậu quả và vai trò của những dạng đột biến này đối với đời sống sinh vật.
2. Có thể ứng dụng các hiện tượng đột biến cấu trúc NST như thế nào trong sản xuất và y học?
Dấu hiệu bản chất của khái niệm đột biến cấu trúc NST chính là sự sắp xếp lại các gen trên NST, làm thay đổi hình dạng và cấu trúc của NST, do đó, nếu HS nắm vững dấu hiệu bản chất của khái niệm, HS sẽ nhận ra dạng số 8 không phải là đột biến cấu trúc NST mà chỉ là hiện tượng hoán vị gen - một hiện tượng hoàn toàn bình thường trong quá trình giảm phân tạo giao tử.
Bài tập trên cũng đưa ra đầy đủ tất cả các dạng đột biến cấu trúc NST cơ bản, do đó, HS có thể tự định nghĩa và phân loại các dạng đột biến cấu trúc NST nhờ kiến thức đã học và nghiên cứu SGK.
Bước 3: Luyện tập và vận dụng khái niệm.
1. Từ những biến đổi trong cấu trúc NST của từng dạng đột biến, hãy dự đoán hậu quả và vai trò của những dạng đột biến này đối với đời sống sinh vật.
2. Có thể ứng dụng các hiện tượng đột biến cấu trúc NST như thế nào trong sản xuất và y học?